Марказ фаолиятидан: тадбирлар, лойиҳалар, нашр

Осиё-Тинч океани минтақасидаги номоддий маданий мерос халқаро тадқиқот маркази (IRCI) нинг Бош директори жаноб Ватару Ивамото томонидан “Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот маркази билан ҳамкорлик қилиш тўғрисида берилган таклифига биноан жорий йилнинг 2 июнь куни иккала ташкилот ўртасида онлайн учрашув-музокара ўтказилди. Учрашувда IRCI Бош директори жаноб Ватару Ивамото, тадқиқотлар бўлими бошлиғи Йоко Нодзима хоним ва шу бўлимнинг кичик илмий ходимаси Иноуэ Айна хоним ҳамда Ўзбекистондан “Умрбоқий мерос” тарғибот маркази директори Лутфия Мирзаева, директор ўринбосарлари Зиёда Ғаффорова, Шоира Орипова, марказ номоддий маданий мерос йўналиши Кенгаши раиси, профессор Ўразали Ташматов, марказ журналисти Шохрухбек Олим, ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикасининг Миллий комиссияси масъул котиби ўринбосари Сайидафзал Маллаханов, фан ва таълим бўлими бошлиғи Жамшид Мирхаликов, маданият бўлими бошлиғи Саида Азимова, Марказий Осиё халқаро тадқиқотлар институти (МОХТИ) халқаро алоқалар департаменти директори Алишер Икрамов, институт кичик илмий ходими Алим Фейзулаев, “ALPOMISH MEDIA” масъулияти чекланган жамият раиси Ўктам Ҳакимовлар иштирок этишди. Саломлашув ва ўзаро танишувдан сўнг, жаноб Ватару Ивамото 16 йилдан буён шу марказга Бош директор лавозимида ишлаб келаётганлиги ҳамда Ўзбекистонда номоддий маданий мерос муҳофазаси, уни сақлаб қолиш ва тарғиб қилиш ишлари билан шуғулланувчи “Умрбоқий мерос” тарғибот маркази билан ҳамкорлик қилиш истагида эканлигини ва “Марказий Осиё ва ривожланаётган кичик орол давлатларига эътиборни қаратган ҳолда номоддий маданий меросни муҳофаза қилиш бўйича тадқиқот маълумотларини барқарор тўплаш” лойиҳасига қўшилишга розилик билдиргани учун “Умрбоқий мерос” тарғибот марказига миннатдорчилик билдирди. У ўз нутқида лойиҳа мақсад ва вазифалари тўғрисида қуйидагиларни баён қилди: -“ 2013 йилдан бошлаб “Осиё-Тинч океани минтақасида номоддий маданий меросни (НММ) муҳофаза қилиш бўйича тадқиқотлар харитасини яратиш лойиҳасини амалга ошириш орқали Осиё-Тинч океани минтақасидаги номоддий маданий мерос бўйича халқаро тадқиқот маркази (IRCI) хариталаш ишларини олиб бормоқда. НММни муҳофаза қилиш билан боғлиқ тадқиқот маълумотлари, шу жумладан минтақадаги экспертлар ва ташкилотлар, натижалар IRCI тадқиқот ва маълумотлар базаси орқали нашр этилган.

IRCI лойиҳани халқаро учрашувлар, адабиётларни ўрганиш, методологиянинг 3 та устуни сифатида маълумотлар базасини шакллантириш ва ундан фойдаланиш орқали амалга оширди. Адабиёт масаласига келсак, IRCI минтақа бўйлаб тарқалган НММни муҳофаза қилиш бўйича мутахассисларни аниқлади ва тадқиқот маълумотларини тўплади. Осиё-Тинч океани минтақасидаги мутахассислар билан ҳамкорликда турли тадқиқот маълумотлари тўпланган, бироқ бир қатор муаммолар аниқланди. Масалан, Осиё-Тинч океани минтақасидаги аксарият мамлакатлар “Номоддий маданий меросни муҳофаза қилиш тўғрисидаги Конвенсия”ни ратификация қилган. Шунга қарамай, НММ таърифи каби асосий тушунча илмий муассасалар ва ҳукумат амалдорлари орасида тўлиқ оммалаштирилмаган, ҳуқуқий тизим ҳали ҳам тартибга солинмаган. Бундан ташқари тегишли илмий соҳада мутахассислар сони озлиги, тегишли ресурслар нотўғри тақсимланганлиги сабабли, баъзи ҳолларда юқори стандартли маълумотларни йиғиш қийин бўлган. Бундан ташқари, НММни турлича тушуниш туфайли, тўпланган маълумотларнинг ўзгарувчанлиги, тадқиқот муассасаси ўртасида етарли бўлмаган маълумотлар алмашуви ва сақланилиши сабабли тадқиқот маълумотларининг йўқотиш хавфи юқори эканлигини таъкидлади. Ушбу соҳада 2019 йилда IRCI тадқиқот институтлари ( университетлар, музейлар ва бошқалар каби) билан ҳамкорликда маълумотлар йиғишнинг янги механизмини яратиш учун ушбу лойиҳани ишга туширди. Бу нафақат тадқиқот тўпламини таъминлайди, маълумотлар, шунингдек, Конвенция ва тадқиқотларни ҳимоя қилиш чораларидан бири сифатида яхшироқ тушунишга ёрдам беради. Лойиҳанинг биринчи босқичидан сўнг, ҳар бир ҳамкор ўз мамлакатида ҳамкорлик механизмини кенгайтириш учун марказ сифатида фаолият юритиши кутилмоқда. Тўпланган маълумотлар тадқиқотнинг йўналишини кенгайтиради ва шу билан академик фаолият Концепсияни тарғиб қилиш орқали минтақани ҳимоя қилишда ҳисса қўшади. Йиғилган маълумотлар кўп тилли адабиётлар маълумотларини кенг кўламда баҳам кўришни мақсад қилган онлайн “IRCI тадқиқот маълумотлар базаси” га қўшилади. Шунингдек, жаноб Ватару Ивамото ушбу лойиҳа 3 йилга (2022-2024 йй) мўлжалланганлиги айтиб “Умрбоқий мерос” тарғибот маркази билан ҳамкорлик ишларига омад тилади. Шундан сўнг IRCI тадқиқотлар бўлими бошлиғи Йоко Нодзима хоним ва шу бўлимнинг кичик илмий ходимаси Иноуэ Айна хонимлар ҳам лойиҳани амалга ошириш тартиби, ҳамкор ташкилотнинг асосий вазифалари, эътибор қаратилиши лозим бўлган масалалар тўғрисида маълумотлар бердилар. Маълумотлар йиғиш жараёнига оид иккита ҳужжатни, яъни “Миллий ҳамкорлар учун қўлланма” ва олдинги лойиҳада (2021йилда) фойдаланилган маълумотларни киритиш жадваллари муҳокама қилинди. Ўзбекистондан “Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот маркази директори Лутфия Мирзаева “Номоддий маданий мерос-миллий бойлигимиз” мавзусида маъруза қилди. У ўз маърузасида марказ мақсад ва вазифаларига қисқача тўхталиб, номоддий маданий меросни муҳофаза қилиш борасида марказ томонидан олиб борилаётган ишлар, жумладан ҳозирги кунда амалга оширилаётган “Ўзбекистон номоддий маданий мерос элементларини муҳофаза қилиш” давлат ижтимоий буюртмаси доирасидаги амалга оширилган ишлар тўғрисида батафсил маълумот берди. Марказий Осиё халқаро тадқиқотлар институти (МОХТИ) Халқаро алоқалар департаменти директори Алишер Икрамов “Минтақавий ҳамкорлик нега муҳим?” мавзусида маъруза қилди. А. Икрамов НММ муҳофазаси, уни сақлаб қолиш ва тарғиб қилиш учун минтақавий ҳамкорликнинг муҳимлиги, бу борада институт томонидан амалга оширилган ишлар, нашрлар тўғрисида фикр юритди. Музокараларда профессор, НММ бўйича халқаро фасилитатор Ўразали Ташматов сўз олиб, тақдим этилаётган лойиҳа тўғрисида ўз фикр-мулоҳазаларини баён қилиб ўз таклифларини берди. Онлайн-учрашувда Осиё-Тинч океани минтақасидаги номоддий маданий мерос халқаро тадқиқот маркази (IRCI) ва “Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот маркази ўртасида ҳамкорлик Меморандуми тузишга келишилди.

Ушбу лойиҳа ва ҳамкорлик Ўзбекистонда номоддий маданий мерос муҳофазаси билан шуғулланувчи давлат ва нодавлат ташкилотлари фаолиятлари, тадқиқотчи олимлар, бу борада амалга оширилган ишлар, нашрларнинг халқаро даражада хабардорлигини оширишга хизмат қилади.

“Умрбоқий мерос” тарғибот маркази Матбуот котиби Наргиза Хамракулова